MEVLANA`DA AŞK ANLAYIŞI
‘’Aşk davadır, cefa da şahidi. Şahidin yoksa dava düşer.’’
Mevlâna, ilim ve irfan yoluyla kazandığı, bilgi ve marifetleri; halka vermekle, onlara doğru yolu göstermekle görevli bir Allah eriydi. O'nun dilinde şiir, bir fikri daha yaygın, daha kolay anlatabilmek için bir vasıtaydı. Mevlâna'ya göre şiir, “üzüm bağının çitten duvarı”[1] gibidir. Gerekli olan bağın üzümüdür, çit duvarı değil. Önemli unsur, söz ve mânadır; vezin ve kafiye değil. Hattâ söz de fazladır. ‘’Mânâlar, zaten harfe, ölçüye sığmıyor, anlatmak istiyorum ama, onlar da bu dilekten çok üstün.’’der.
Mevlâna, çoğu zaman, vezin ve kafiyeyi bir kenara iterek, pervasız bir rahatlıkla fikir ve mânâ âlemine kanat açar. Bunu ruhunun derinliklerindeki aşk mayasıyla yapar. Mevlâna'ya şâir diyenler, işte bu yönden aldanırlar. Mevlâna'nın şairliği, O'nun diğer meziyetlerinden çok daha sonra gelir.
Mevlâna, filozof da değildir. Felsefe O'nun âşk ve cezbe dolu fikir ve düşünce yolunda, köstekleyici bir engel, ilâhî âşkı ve doyumsuz sevgi pınarlarını bulandıran bir vesvesedir. Felsefe, yalnız akla önem verdiği, duyguyu, kalbi doğuşu benimsemediği için noksandır. Hele âşk, felsefede aklın kabul edeceği bir iş değildir. Mevlana’nın aşkı ise hiç mi hiç değildir. Mevlâna'ya göre âşkı, aşkla anlamak lâzımdır. Akıl, âşkın şerhinden âcizdir. O, Allah'a visal"i âşk'ta bulmuş, gerçek bir mutasavvıftır.
Mevlâna'ya göre, âlimin ve ilmin gayesi, gerçeğe ulaşmaktır. O gerçek ise yalın aşktır. Bu da tasavvufta kendini bilmektir. "Fihîmâ-fih" adlı eserinde, "Zamanımızdaki âlimler, kılı kırk yarıyorlar, kendileriyle ilgili olmayan şeyleri pek iyi bilmiyorlar. Oysa ki, asıl önemli olan ve kendilerine her şeyden yakın bulunan şeyi, yani kendilerini bilmiyorlar.."[2]der. Kendini bilen ise Allahı bilecektir. Allahı bilen gerçeği bilecektir. Gerçek aşka vasıl olup; aşka, aşık olacaktır. Yol bu kadar yakın iken, hayale kapılmanın, vesvese ile uğraşmanın ne lüzumu var. Mesnevi'deki bir hikâyeye göre, sinek, bir avuç su birikintisi üzerinde yüzen saman çöpüne konmuş: — Duymuştum, denizler varmış, üzerinde gemiler yüzermiş. Gemileri de kaptanlar idare edermiş. Her halde ben şu anda bu gemilerden birinde kaptanım...Gibi bir vehme, hayale kapılmış.. Böyle olmaktansa, denizleri, gemileri bilmek, görmek ve bu gemilerin kaptanı olmak gerek.. Yani vücut denilen hamurdaki ezeli mayemiz olan aşkı; kaptanı olduğumuz gemiler vasıtasıyla başka denizlere, ulaştığımız limanlara aşılamak gerekmektedir.
Mevlâna bu şuur ve iz’ana ermiş, erişmiş, gerçek erenlerdendir. Hattâ bu konuda kendisinden önceki ve sonraki erenlerin halkasında tâçdır, imamedir...
Mevlana derki: ‘’Aşk geldi, damarımda, derimde kan kesildi: beni kendimden aldı, sevgiliyle doldurdu. Bedenimin her yanını sevgili kapladı. Benden kalan yalnız bir ad, ondan ötesi hep O...’’Uğrunda bir ömür bağışlanan, yanıp yakılan bu essiz sevgili Allah`tır. Allaha karsı aşırı sevginin kemale erişi, aşığın aşkta yok oluşudur. Gerçek ilhama mazhar olmuş, gerçek yokluğu zevk edinmişlerin en büyük arzusu da "İlahi-vuslattır". Mevlana bu yolun coşkun aşığıdır, aşktan doğmuş, aşkla yoğrulmuştur. "Biz aşk çocuklarıyız; aşk bizim anamızdır"[3] der ve diriliğin hakiki aşkta yok olmakla mümkün olabileceğini söyler; " Aşksız olma ki ölü olmayasın, aşkta öl ki diri kalasın" [4]söylemiyle de bunu pekiştirir.
Mevlananın aşkı, ömrünün üç merhalesinde olgunlaşmış ve bir ömür bu uğurda harcanmıştır.
Mevlana bunu şöyle dile getirir "hamdım, piştim, yandım"[5] Mevlanaya göre gerçek aşığa aşktan başkası haramdır. "Asıl olan sevmektir, insanın mayasında bu duyguyu arıtmalı, ayıklamalıdır. Bedenimiz bir kovan gibidir bu kovanın balı ve mumu da İlahi Aşk’tır"[6]
Aşk davadır, cefa da şahidi. Şahidin yoksa dava düşer, Mevlana der ki, göklerin dönüşünü aşk dalgasından bilelim. Aşk olmasaydı, her şey yerinde buz gibi donar kalırdı. Aşk olmasaydı, her varlık, çekirge gibi uçar, sıçrar, aranır mıydı?
Kainatın her parçası bir buluşma sarhoşudur. Fakat onlar sırlarını, size, bize hiç birimize söylemezler. Çünkü sır layık olandan başkasına söylenmez ki! Nitekim Alemlerin Sultanı Hz. Muhammed (S.A.V.) tasavvufa konu olan ilahi sırrını Hazreti Ali’ ye söylemiş ve sakla demiştir. Hz. Ali bu sırrın ağırlığından ezilmiş ve dayanamayarak, bir kamışlığa ifşa edivermiştir. Oralarda sürüsünü otlatan bir çoban da, o kamışlıktan bir kaval yapar kendine. Ve başlar içli içli çalmaya. Kavaldan çıkan nameleri duyan Alemlerin Sultanı Hz. Muhammed (S.A.V.); bunun, Hz. Ali’ye verdiği sır olduğunu anlar. Hz. Ali de olanları anlatır. Ama efendimiz ona hiç kızmaz. Çünkü rivayet odur ki, Efendimizin Hz. Ali ye verdiği ilahi sır Aşk’tır. Bu ilahi sıırın zaten kulaktan kulağa, gönülden gönüle yayılması gerekmektedir. Hz Ali’ nin bu sırrı dayanamayıp kamışlığa söylemesi, aşığın, aşkını maşuğa bildirmesi yani ilan-ı aşk etmesi, sırr-ı aşkın gönüllerde yerini bulmasıdır. Çobanın kavalı ise, aşkını söylemeye vasıtadır.
Tasavvuf Edebiyatı yönüyle bakacak olursak, çobanın kavalı, tasavuftaki ney, ney ise insan vücududur. Kavaldan çıkan yanık edalar, neyden çıkan, mistik nidalardır. Neyden çıkan mistik nidalar ise ilahi aşkın cezbesiyle inleyen, yanan, yakılan, ciğeri püryan olan insanın, ilahi vuslata ermek için hicranlı yakarışlarıdır. Ve o günden beridir ki çobanın kavalından çıkan Sırr-ı İlahi, Sırr-ı Aşk, İlahi Aşk olup, kainatı dolaşmaktadır. Bu sebepten, dünyanın her cüzü, her parçasına aşıktır. “Dağları görür, onları hareketsiz donmuş zannedersiniz. Halbuki onlar bulutların yürümesi gibi yürümektedir...(Neml, 27/28)[7] Nitekim Mevlana da eğer şu gökyüzü, aşık olmasaydı, göğsü, gönlü böyle saf ve lekesiz olur muydu? Yeryüzü ve dağ aşık olmasalardı, her ikisinin de gönlünde ot biter miydi? Eğer deniz aşktan habersiz olsaydı, böyle dalgalanabilir miydi? Elbet bir yerde donar kalırdı.’’ ifadeleriyle buna güzel bir şerh düşmektedir.
İşte Mevlâna'nın Allah aşkı, Şems'e karşı yakınlığı ve âşkı da, Şeyh Selâhaddin ve Çelebi Hüsameddin'e olan aşkı da budur.. Onlarda mutlak varlığın kemâlini, cemâlinde Allah’ın nurlarını gören Mevlâna, gerçek âşkı yani "Zât-ı İlâhiye"yi sembolleştirerek terennüm etmiştir. Mesnevi'sinde, "Hakiki maşuk olan Allah'tan başka bir temaşası bulunan âşk,âşk olamaz, saçma-sapan bir sevda olur"[8] buyurdukları gibi, Mevlâna'daki âşk, tam anlamıyla İlâhi Aşk'tır; başka hiç bir şey değildir ve olamaz.
Mevlâna, coşkun âşkını Şems'in adında sembolleştirmiştir. Kendisinden yirmi yaş fazla 60-70 yaşındaki bu derviş, Mevlâna'da öz cevherini bulduğu İlâhî Aşk’ı olgunluğa ulaştırmış, yokluğu ile de Mevlâna, O'nu âşkın sembolü yapmıştır. Bu sembol Allah'ın cemâl ve celalini imâ eder. Mevlâna, ezeli maşukun yüzünün aksini ve nurlu ışıklarını her yerde görür. Tebrizli Semseddin’de de bu nurları gören Mevlâna onu bunun için över. İlâhî vecdin verdiği mestliği, şarabın mestliğine benzetmiş, şarabı da âşk şarabı olarak sembolleştirmiştir. İlâhî âşkın yakıcı sarhoşluğudur bu.. Bu yüzden şiirlerindeki bağ, gül ve bülbül, hepsi de birer semboldür. Asıl maksat Allah'tır.
Mevlana derki:" Başımı koyduğum her yerde secde ettiğim O`dur. Her yönde Mabud O`dur.
Bağ, gül, sema ve sevgili... Hepsi bahane, maksat daima O`dur. “Allah Teâlâ insanoğlunun göğsünde iki kalp yaratmamıştır.(Ahzab33,4)[9]İşte Mevlana’daki aşk ve sevgili anlayışı da böyledir.... Bu anlayıştan hareketle o herkesi seviyor, herkesi kabul ediyordu. O’na göre insanlar ceset ve kalp itibariyle çok, fakat maya ve ruh bakımından tekti. Bir rubaisinde; "gel, gel, ne olursan ol yine gel, ister kafir, ister mecusi, ister puta tapan ol yine gel, bizim dergahımız, ümitsizlik dergahı değildir, yüz kere tövbeni bozmuş olsan da yine gel..." diyor ve ilave ediyordu,
UMUTSUZLUK KAPISI DEĞİL BU KAPI NASILSAN ÖYLE GEL..’’ diyerek,“ Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz.”(Zümer39-53)[10]ayetine de telmih yapıyordu. Nitekim, bu çağrı Mevlana devrinde de, Mevlana’dan sonra da gönüllerde aksini bulmuş, onun mübarek türbesi, onu sevenlerin bir sığınağı, ziyaretgahı olmuştu.
Kelime olarak aşk, sarmaşık demektir. Bir nesnenin bir nesneyi sarması yani sarmaş dolaş olmasıdır. Maşuk da aşıkını sarmaşık gibi saracaktır. Bu sarış, aşığın maşukta yok olmasıyla son bulacaktır. Mevlana, aşık olmayı bir ayrıcalık, ilahi bir lütuf olarak görür ve “gerçek bir cana aşka düşmekten kurtuluş yoktur” der. Fîhimâfîh adlı eserinde de bu konuya işaretle şöyle der: “Vücudumuz Meryem gibidir. Bizim her birimizin içinde bir İsa vardır. Eğer aşk ızdırabı, büyük acılar bizde zuhur ederse o zaman İsa’mız doğacaktır.”[11] O halde âşık olmak için ne yapmamız gerekir ? Bu soruya yine Mevlana’nın ifadeleriyle cevap vermek gerekirse; O, “Kulluk et belki sen de âşık olursun” der. Bunu yaparken yine Mevlana’nın deyişiyle Allah’ı bir şey ummadan bir karşılık beklemeden sevmek gerekir.
Sevgiyi, aşkı anlatan mesnevisini aşk ummanı halinde coşkun denizlerin dalgaları misali ayaklarımızın önüne seren Koca Mevlâna mesnevisiyle, divan-ı kebiriyle fihi mafihi ile, rubaileriyle ölümsüzlük tahtından bize haber veriyor. Doyumsuz sevgine doymayan ihvan gönülleri İlâhî Aşk kervanına, Mesnevi ummanına alıp götürüyor. Ey yılları yıllara ulayıp aşan, ey nesillerden nesillere ulaşan, ey köpük köpük aşk olup coşan, ey semâ semâ dökülen, taşan.. ey büyük dost.!. Ey! koca Sultan, sen de Bir kerre değil, asla; bin kerre gel. Kerrelerce gel. Yine de gel, yine de gel, yine gel…gel…gel… diyor ve ilave ederek.... O’nun diliyle ve gönlüyle, şöyle sesleniyoruz artık:
‘’Key bâsed u key bâsed u key bâsed u key Mey bâsed u mey bâsed u mey bâsed u mey Men bâsem u men bâsem u men bâsem u men V'ey bâsed u v'ey bâsed u v'ey bâsed u v'ey’’ ‘’Ne zaman olur, ne zaman olur, ne zaman olur, ne zaman? Mey olur, mey olur, mey olur, mey.. Ben olurum, ben olurum, ben olurum, ben; Sen olursun, sen olursun, sen olursun, sen...’’
KAYNAKLAR
1. Nahifi, S.;Çelebioğlu, A., Mevlana Mesnevi-i Şerif, Dst.2007
2. Mevlana, Fihi Mafih, Milli Eğitim Bakanlığı y.,1990.
3.Nahifi, S.;Çelebioğlu, A., Mevlana Mesnevi-i Şerif, Dst.2007
4. Nahifi, S.;Çelebioğlu, A., Mevlana Mesnevi-i Şerif, Dst.2007
5. Nahifi, S.;Çelebioğlu, A., Mevlana Mesnevi-i Şerif, Dst.2007
6. Nahifi, S.;Çelebioğlu, A., Mevlana Mesnevi-i Şerif, Dst. 2007
7. Kur’an-ı Kerim, Neml. 27/28
8. Nahifi, S.;Çelebioğlu, A., Mevlana Mesnevi-i Şerif, Dst. 2007
9.Kur’an-ı Kerim, Ahzab. 33,4
10.Kur’an-ı Kerim, Zümer.39-53
11. Mevlana, Fihi Mafih, Milli Eğitim Bakanlığı y.,1990.
